Katana – Đỉnh cao “hàng lạnh” của nhân loại

Katana là một trong những loại kiếm Nhật truyền thống. Nó là loại kiếm được biết đến rộng rãi nhất đến mức nhiều người nghĩ rằng tất cả kiếm Nhật được gọi là katana. Nó có lưỡi dài, hơi cong và cực kỳ sắc bén. Đao kiếm, ngọc và gương là tam chủng thần khí, biểu tượng của hoàng gia được thờ tại thần điện Ise. Đủ biết người Nhật tôn trọng đao kiếm, đại diện cho tinh thần võ sĩ đạo, như thế nào.

Katana trong lịch sử

Katana là vũ khĩ phổ thông của các samurai, thường được đi cặp với một thanh đao ngắn hơn. Có thể là đao ngắn wakizashi hoặc đoản đao cực ngắn gọi là tanto. Cặp vũ khí này được gọi là daisho (đại tiểu) – biểu tượng cho danh dự và hình ảnh người võ sĩ. Trong cặp daisho, thanh dài hơn là để chiến đấu (chém và đâm). Dao ngắn để đâm khi cận chiến, hoặc dùng để mổ bụng tự sát. Kỹ thuật tự sát mang tên seppuku này chính là một huyền thoại của các samurai. Chuôi kiếm katana đủ dài để dùng được hai tay. Khi mặc giáp, lưỡi kiếm được đeo hướng xuống, khi mặc thường phục thì lưỡi kiếm được đeo hướng lên.

Từ thời Kofun và Nara (300 – 794), nước Nhật đã sử dụng gươm, hồi đó lưỡi kiếm thẳng và dài chừng 80cm. Đến thế kỷ VIII, đầu thế kỷ XIX, lưỡi kiếm mới được rèn cong dần. Ban đầu, nó chỉ hơi cong ở gần cán, rồi dần dần cả lưỡi cong hoàn toàn.

Thời Heian sau đó (794 – 1185), nước Nhật bước vào thời kỳ văn hóa phát triển rực rỡ. Xã hội phân hóa giai cấp mạnh mẽ. Samurai và tăng nhân thời đó là lực lược được triều đình thuê mướn để bảo vệ lãnh thổ. Thanh katana không chỉ là vũ khí mà đã được nâng tầm thành tác phẩm nghệ thuật.

Thời kỳ Nam Bắc triều (1333 – 1393) đánh dấu đỉnh điểm của nghệ thuật rèn đao. Lưỡi đao bây giờ dài đến 1m, gọi là nodachi. Đao lúc này được đeo chéo sau lưng và rút lên trên.

Kỹ thuật rèn katana

Kitaeru

Kỹ thuật rèn đao kiếm của Nhật được gọi là kitaeru. Nó được coi là một trong những truyền thống cần bảo tồn bên cạnh nhiều môn nghệ thuật khác. Kitaeru tách biệt hoàn toàn việc rèn vũ khí với việc rèn các loại công cụ khác. Kiếm không chỉ là vũ khí, nó tượng trưng cho tinh thần võ sĩ đạo cao thượng của người Nhật. Người Trung Hoa, hay người Việt cũng chú trọng đến đao kiếm. Nhưng cũng chỉ như là một môn võ nghệ cần phải tu tập sử dụng điêu luyện. Nhưng người Nhật thì khác, họ nâng tầm chúng lên thành “đạo”, họ gọi là kendo (kiếm đạo). Thanh kiếm gắn liền với sinh mạng của chủ nhân.

Phong tục cổ truyền của Nhật Bản là khi gia đình sinh được con trai, mỗi người dân làng đến mừng cho quý tử một ít mạt sắt. Chỗ mạt sắt đó sau này sẽ được rèn thành katana riêng của cậu khi cậu trưởng thành. Trước khi rèn kiếm, người kiếm sư bao giờ cũng trai giới, cầu xin thần linh phù hộ. Sau đó họ làm việc trong khi vẫn đang mặc lễ phục. Đây không còn là công việc rèn đơn thuần mà đã trở thành nghi lễ quan trọng.

Kiếm ở Châu Âu chỉ là một miếng thép duy nhất, còn katana bao gồm lá thép, sắt non và thép già. Mỗi loại có hàm lượng carbon khác nhau. Lõi của katana gọi là shingane được rèn bằng các pha trộn sắt thô và thép lá. Vỏ bao bên ngoài gọi là hadagane được pha trộn bởi sắt non và thép lá. Lớp vỏ bên ngoài có thể được đập mỏng và gập lại tới 15 lần. Lưỡi kiếm sau đó được nêm vào giữa lớp vỏ bao, rèn lại cho thật khít. Lớp vỏ mềm giúp bảo vệ lớp vỏ cứng bên trong mang lại sự bền bỉ, dẻo dai hơn kiếm Châu Âu.

Kiếm tốt nhưng phải đẹp

Lớp vỏ của lưỡi kiếm Nhật katana luôn có những vân sóng rất đẹp. Nó được tạo ra bằng cách trét một hỗn hợp đặc biệt gồm tro rơm và bùn đỏ. Sau đó người ta dùng thanh tre khắc lên lớp bùn những hoa văn rồi mang đi nung. Lớp bùn này chỗ dày chỗ mỏng để khi nung lưỡi đao sẽ cứng mềm tùy khu vực. Thường thì lớp bùn chỗ lưỡi mỏng hơn, phần sống dày hơn để phần lưỡi chém là cứng nhất. Sau khi nung xong, mài bóng lưỡi kiếm thì hoa văn sẽ hiện ra. Hoa văn này đại diện cho mỗi trường (phong cách rèn kiếm) khác nhau.

Tham khảo bài viết: Độ cứng của dao

Nét cong của katana mang lại tính nghệ thuật trong quan niệm của người Nhật. Họ cho rằng lưỡi kiếm thẳng bằng là quá thô kệch và thực dụng. Vì vậy những đường lượn sóng nơi lưỡi kiếm, những nét hoa văn trên chuôi kiếm, miếng bảo vệ tay… mang lại sự lãng mạn và tính nghệ thuật cho thứ vũ khí đó. Người thợ rèn không chỉ rèn lưỡi kiếm tốt, mà còn phải đẹp và thẩm mỹ mới là thợ rèn giỏi.

Mài kiếm

Mài kiếm là công đoạn cuối cùng của rèn lưỡi kiếm nhưng lại là công đoạn đặc biệt quan trọng. Tưởng như chỉ là khâu hoàn thiện nhưng lại là bắt đầu một bước đường đầy thử thách cam go.

Hoàn chỉnh một thanh katana không chỉ cần sắc mà phải mài thật bóng. Nó trải qua tới 13 giai đoạn, 13 loại đá mài và 13 động tác khác nhau. Công đoạn này mất trung bình 120 giờ (5 ngày) để hoàn thiện. Các loại đá mài thường có độ mịn từ 120 – 220 – 300 – 600 – 800 – 1000 – 2000 – 5000 – 12000 – 30000 theo cách mài truyền thống. Thời hiện đại người ta chuyển qua dùng giấy nhám với sự trợ giúp của máy móc.

Xem thêm: https://daocaobang.com/cach-mai-dao/

Trước khi mài, kiếm sư phải nghiên cứu kỹ càng mẫu thép từng cm một để mài chuẩn nhất. Việc cân bằng lực giữa hai tay là cần thiết tuyệt đối. Chỉ cần lệch một khoảnh khắc thôi là có thể bỏ cả lưỡi kiếm. Lưỡi đao cần sắc, phẳng tuyệt đối, không có vết răng cưa vì làm hỏng độ bén ngọt. Thời xưa, kiếm sư phải soi lưỡi kiếm lên ánh nắng, kiểm tra từng milimet. Thời nay, họ dùng kính hiển vi để chắc chắn không có vết gợn răng cưa nào trên lưỡi kiếm.

Kiếm sư huyền thoại

Nhắc đến katana, không thể không nhắc đến Masamune và Muramasa. Thầy tu Goro Masamune là một trong những thợ rèn kiếm giỏi nhất lịch sử Nhật Bản. Không có nhiều tư liệu về cuộc đời Masamune nhưng có thể ông sống trong những năm cuối thế kỷ XIII, đầu thế kỷ XIV tại tỉnh Sagami. Giải thưởng cho những thợ rèn kiếm xuất sắc nhất sau này mang tên Masamune. Những thanh kiếm của Masamune luôn đẹp, sắc bén cực kỳ dù chất lượng thép thời đó là rất tệ. Thanh katana Honjo Masamune, biểu tượng của lãnh chúa Tokugawa, là một trong những thanh kiếm nổi tiếng nhất của ông.

Muramasa là thợ rèn kiếm nổi tiếng khác, có vẻ như sống cùng thời với Masamune. Cũng có tài liệu cho rằng Muramasa là học trò của Masamune. Trong truyện, phim ảnh hay game thì kiếm Muramasa luôn là những thanh ma đao khát máu, còn kiếm Masamune luôn là thánh kiếm của chính nghĩa.

Truyền thuyết

Một câu chuyện được lưu truyền về cuộc thi giữa Masamune và Muramasa xem ai rèn kiếm giỏi nhất. Cả hai làm việc không biết mệt mỏi cho đến khi hoàn thiện tác phẩm của mình. Của Muramasa là thanh Juuchi Yosamu còn của Masamune tên là Yawaraka-Te. Hai thanh katana được mang ra thử nghiệm bằng cách cắm xuống một dòng suối đang chảy.

Thanh kiếm của Muramasa cắt tất cả những gì lướt qua lưỡi của nó như lá cây, những con cá… Thanh kiếm của Masamune thì ngược lại, chẳng cắt được thứ gì cả. Sau khi nhìn thấy kết quả, Muramasa đã cười nhạo Masamune rằng tác phẩm của ông là phế phẩm.

Tuy vậy, một nhà sư chứng kiến sự việc đã nói rằng thanh kiếm đầu tiên là một thanh kiếm tốt nhưng tà ác. Nó có thể cắt tất cả mọi thứ và không phân biệt tốt xấu. Thanh katana thứ hai mới đích thực là kho báu, không làm tổn thương đến sinh linh vô tội.

Hay dị bản khác thì nói rằng những thứ bị cắt bởi thanh kiếm của Muramasa lại hồi sinh sau khi lướt qua kiếm của Masamune. Người ta gọi Yawakara-Te là thanh kiếm phục sinh, còn Yuuchi Yosamu là thanh kiếm chết chóc. Bất cứ kiếm sĩ nào cũng đều có mơ ước sở hữu hai thanh kiếm trên, chắc chắn họ sẽ trở thành kiếm sĩ đứng đầu. Nhưng hậu quả cho người sử dụng Yuuchi Yosamu là họ sẽ bị khống chế bởi thanh tà đao này. Lâu dần họ sẽ trở nên khát máu, điên loạn, sẵn sàng giết cả những người thân yêu nhất.

Dù câu chuyện trên chỉ là hư cấu nhưng Masamune và Muramasa là có thật, và họ đều được coi là những biểu tượng về nghệ thuật rèn kiếm tại Nhật Bản.

Sử dụng katana

Thời xưa, việc chế tạo một bộ áo giáp chắc chắn của Nhật bao gồm 12 món khác nhau. Nó rất công phu nhưng cần thiết để bảo vệ tính mạng của võ sĩ. Tuy nhiên đối với một thanh bảo đao trong tay kiếm sĩ giỏi thì bộ giáp kia không có nhiều tác dụng. Ngay nhát chém đầu tiên cũng có thể xẻ bộ giáp (và cả người mặc giáp) ra làm hai mảnh. Những bảo đao gia truyền tồn tại nhiều đời, tham gia hết trận đánh này đến trận đánh khác. Và nó đã được thử nghiệm trên chính những sinh mạng kẻ địch.

Trước khi có thể mang ra chiến trường, người ta cũng phải thử katana với bù nhìn rơm. Nếu hoàn thành thử nghiệm đó thì sẽ phải thử với thân người, thường là xác chết (nghe ghê quá). Xác người được treo lên và thử mọi đòn thế, mọi vị trí sao cho chúng có thể cắt tất cả. Ngày nay, người ta không còn làm việc vô nhân đạo đó nữa, chỉ còn thử với bó rơm, cọc tre, chiếu…

Dù tốt là vậy nhưng trong thế kỷ XIII, katana đã thể hiện không tốt trong cuộc chiến đối đầu Mông Cổ. Nó rất lợi hại trong những cuộc đối đầu tay đôi. Nhưng khi tác chiến trong đội hình quân đội thì không tốt như những vũ khí dài như giáo, kích, trường đao. Tới thế kỷ XV, người Châu Âu mang công nghệ luyện thép sang Nhật Bản và nâng tầm katana lên rất nhiều. Nhưng từ đây, katana chỉ trang bị cho các samurai để thể hiện địa vị và mang tính biểu tượng. Trong chiến tranh họ vẫn sử dụng các vũ khí dài hơn như giáo mác, cung tên.

Katana tại Việt Nam

Tại Việt Nam, katana được coi là vũ khí nên không được phép sử dụng. Làng rèn dao Phúc Sen cũng không có nhà nào rèn loại kiếm này. Tuy vậy, vẫn có rất nhiều chỗ bán chúng, đa phần là hàng nhập từ Trung Quốc. Những sản phẩm này nhìn có vẻ đẹp và giống nhưng chất lượng thua xa hàng Nhật và giá cũng rẻ hơn nhiều.

Kiếm thì không có nhưng dao thì Na có nhiều. Nếu các bác cần đi rừng hoặc sưu tầm các mẫu dao đẹp, độc, lạ thì vui lòng liên hệ Na nhé. Các bạn tham khảo các loại dao đi rừng tại đây./.